• Anasayfa
  • Favorilere Ekle
  • Site Haritası
    • DAGDER
    • KAHRAMANMARAŞ DAĞISTANLILAR KÜLTÜR VE DAYANIŞMA DERNEĞİ

İMAM ŞAMİL

Jaxhvar BARLAS

İstanbulalda Sultan Ghabdul-Ghazizgun İmam Şamilil dandcvay

 

İmam Şamil kkveze va asir havize gholotlun kinalgo resazdasa payda bosaral ghurus paçazabaz, 1859 sonalda kverde vosun xadub, hev kxizangun tsadakx antzgo ghanaseb sonatl Rusiyatlul bithi-bathiyal şaharazda asirtluda cezavula.

 

Atzgo son un xadub, khi-abileb Aleksandır Paçayasul xhukumatatl, Şamil İmamasul harigi qabul habulago, hesie Xhijazalde ine iznu qhola. Heldago tsadakx imamamasda tsebe tlola tso şarthgi: Khiyabgo khudiyav vas Ğazimuxhammadgi  Muxhamadşapighgi Rusiyalda ğorqhtlalie teze va Xhej borjun xadub jivgogi thad vussun henive vacine.

 

1870 sonalda, tsadakx ruççabigun, kxulukxçaghigun, 6-7 son barav jindirgo hithinav vas Muxhamadkamilgun, Şamil İmam Odesayaldasa saparalde vakxana ghurus gamidagi rekhun. Bospor qvaritliyaldasan İstanbulatlul tletle tluharavgo, hev xhayran havula nekhsiyab şaharatlul bertsintliyatlgi haybatliyatlgi. Biwaratl asir havurav imamas “Alahasda boja nuj-Qunisthanthin şahar kverde bosize bugo. Va boja nuj heb kverde bosarav amir vukhine vugo haybatab amirtlun va hesul askar bukhine bugo haybatab askartlun” – yan. İstanbulatlul xhaqatlul Muxhamad avaragas aburab xhadis tzaluleb raghula hesda askhor rukharazda.

 

Şamil rekharab gama Dolmabaxçayalde [1] ghagartlurab mexatl, hetlie salam qhun, şaharatlul Salimiya aburab bakhaldasan qhvahula ghadarabi. Gamitsa Dolmabaxçayalda tsebe langar rexarab mexatl, sulthanil rusbudagi rekhinabun, Bayazitalde (tsogiyab bitsenalda reqon Aksarayalde [3], hezie xhadur habun bukharab padişahasul khalghayalde şşvezarula. Şamilil hithinav vas Muxhammadkamilil bitsenalda reqon , Bayazitalda bukharab heb khalgha bukhun bugo hanje henib bugeb jamighatatlul [4] minayalda dandbithun.

 

Kxizan hoboltli baleb bakhalde şşvezabuleb mexatl, jivgo Şamilin abuni, sulthanil rosodagi rekhinavun, Dolmabaxça hunduzukxe vacuna.

 

Khudiyav hobolasukx valahun vukhin, raxhat xvarav Sultan Ghabdul-Ghaziz, habuleb kutsalda qaghidabigi tsoyab rakxaldexun tsun, imamasde dande hunduzul kavudukxe şşvezeghan vacuna. “Dir emen Sulthan Maxhmud xabatla vakxun vacun vukharavanigi-tsin hadighan tzaq voxilaroan dun” ilan tzaq khudiyab roqhigun qoçula hev Şamilida.

 

Kavkazatlul khudiyav ğalbatzie  kinab xhurmat jintsa biwizabilebday abun raxhat xvarav padişahas imamasda abula:

 

-Dir xiriyav va xhurmatiyav hobol. Hab dir ulka-raqhatlul kinabgo rakx habun rahun bugo due. Tzaq qimatav, mubarakav duegi dur kxizan-tlimalazegi şşib nujer rakhatle boqhanigi, heb rakh-rakhatl va namus batztzadgo thubaze dungi  dir xhukumatgi xhadur rugo.

 

Rakh raharab, tlikhab   kalama/tlukx  Sul/than Ghabdul-Ghazizie barkalagi qhun, Şamitlitsa abula ya jindie , yagi jindir kxizan-tlimatlaze şşibnigi xhajat hecilan, va jindir tsoxhogo tso murad bugila Madinayalde ine va henir jal xutharabghan zamanatl, sulthanitsagi jidee khvarab kverbaqi habi. Heldasa xadub Şamilitsa gara-cvari  sverizabula Kavkazatlul Magharulaz antz-antz sonatsa haburab rağude, henib tlitsanigi jidee, xasgo Ghusmaniyazul xhukumatatl kumek habicebtliyalde:

 

Dir khudiyav padişah, Dutsa habize kholeb bişşun khudiyab tlikh/tligi xhurmatgi bukhana, tsoxho Allahasde muğgi cvan, qolo şşugo sonatl ghurusazde dande nijetsa ğazavat habuleb mexatl, nujer askaratl bajararab kverbaqi habi. Hebgi habize khveceb mexatl, yarğidatlun va Tumantk-xeraldatlun nijee kumek habi.  Amma munahal çurayav va dur vats Sulthan Ghabdul-Majiditsa, ya dur rakxaldasan heb kumek nijeda biwicoxa. Va xasgo Kxirimatlul rağ baybiwiyatl nujee qhurab khidiyab resaldasa kinab bukhanigi paydagi bosicogo, ghurusalgul qatsandilelan abun, başdab million ghanaseb askaralde dande jibgo tsoxho rexon tana nujetsa Kavkaz.

 

Şamitlitsa haburab badibcvayalde dande, hesul tluqarab rakhatle daru habize gholotlun, hesul bişşun khudiyab va axiriseb murad hebsaghat qabul habize xhadurav Sulthan Ghabdul-Ghazizitsa, khiyabgo kveratl bethergi qan kkun, kinabgo ghayibgi jindago thade bosulago “ dir bether bukhinco” yan abula.

 

Sulthan Ghabdul-Ghazizitsa imamase qhurab raghi bukhana Turkazul padişahase xhingi bugeb raghitlun, şşayilan abuni, Khi-abilev Aleksandir paçayas qhvarun tlazabun bukhana hesda, Xhej borxun xadub, Şamil Rusiyalde thad vussine kkolilan.  Amma xunkarasda rakhalda bukhinco xvezabize khudiyav hobolasul axiriseb murad thubazabizeyan qhurab jindirgo raghi. Hesul muradalda hunduzukxe ghurusazul ilçi İngatavgi axhun, padişahas hesda abula:

-Dutsa nujergo paçayasda tlazebe, ditsa hesda haruleb bugin, dir tzaq xiriyav hobol Şamilie, hesul ghumru tlughizeghan, Xhijazalda, avaragasul xabada askhob ghibadatalda vukhine iznu qheyan. Ghurus paçayasgi Turkazul suthan Ghabdul-Ghazizil heb hari qabul habula.

 

İstanbulada xhutharav zamanalda, xasal ziyaratazda tsadakx, sulthanil rusbuzdagi, yatluni paytonazdagi rekhun, padişahgun tsadakx Şamilitsa sverula heb khudiyab şaharatlul kinalgo maşhural va tarixiyal bakhal.

 

Kavkazatlul busurbabaz paçayasul Rusiyalde dande haburab qerqheyatlul kharatlul xhaqatlutl padişahasda hal raghabazdatlun biccizabulaan Şamilitsa:

-Kavkaz kola Aziyagi, Evropagi, xhatta Apiqavgitsin tsotluleb bakhtlun, tso khudiyab garatztlun. Tsebe zamanalda, gerekazul bitsanalda reqon, Gordiy şaharalda bukharab garatz biçize khvarav çiyasda tsebe Aziyatlul kinalgo şaharaz  kavabi rahulel rukhun rugo. Bayan xhisabalda diegi boqhun bugo tso hadinab pikru zahir habize: Kavkazalda thad kverşşel haburab quvat bukhine bugo tlababgo khudiraqhazda, ay Evropayaldagi, Aziyaldagi, Apriqayaldagi jindir xhurmat habuleb quvattlun. Hedintlidal kxat ghanaseb Kavkazatlul mujahidazul qimat Turkazgi Busurman dunyalatlgi rikhkhine kkolaan jidergo qadartlun va qismattlun va hanjegi hal tzunize kkola nujetsa. Khoçon teze behularo, Allahasul tzaraldatlun nijetsa haburab ğazavat tholabgo İslam ghalamatle gholo nijetsa thade bosarab, bişşun xiriyab vazipa bukharabtli. Heb rakxaldasan nujer umumuz Kafkazatlul busurbabaze kumek habun bukharabani , hanje nujer axhval-xhal hadin bukhinaroan, bathiyaze, Evropayatle nujetsa bether qulize kkelaroani va nij, Kavkazatlul xalqal,  hab yatimab va besdalab xhalalda rukhinaroan.

 

İmamsul raghabazde dande sultan Ghabdul-Ghazizitsa hadinab javap qhola:

- Bitharab bugo dur, xhurmatiyav imam. Dir khudiyav emen Qanuniyav Sulthan Suleymanitsa Kavkaz jindirgo kverşşaliqhe baçun bukhana va hebgi dartlun tluhana tsogidal padişahaze, jal tzodoraltlungi ghaqilaltlunigi rukhine. Payda şşib, thotsevesev Sulthan Axhmadil va Khi-abilev Suthan Ghusmanil zamanalda axhval xhal biğiyatlgi, heldasa xadub pitnabi va ğalmağalal baybiwiyatlgi, İrangun rağal kkeyatlgi nijee thokhab res qheco Kavkazalda thad idara habizegi heb nijergo kverşaliqhe baçinegi. Qo anaghan Gusmaniyazul paçalikx zaghiptlize baybiwana. Va khudiyab wundaseb maduhal Rusiyatlul rakxaldasan nijee bukharab xhinqiyatlgi kvalkval habuna nejee kumek habize.

 

Hedinab padişahas jindirgo kalam qothize tana. Heb maxatl Şamitlitsa hadin abula:

- Dur rakhceze kkola hab tso joyalda. Kida-Kidanigi, boqhanigi boqhiconigi, Rusiyatlul kxantharab wulgun badisa badibe dandcvaze bugo Ghusmaniyazul paçalikx. Tsingi heb rağ tluhune bugo İslam dunyalatle muqadasab ğazavattlun. Amma heb mexatl Ghusmaniyzul paçalıkx  rikhkhad xuthize behula bojaral hudul-halmağzabazdasagi hezdasa kumek şşveyaldasagi. Heb qhoghab qismat ya duda, ya dur paçalıkx tun qvathiraxun rugel busurbabazda Betherhan Allahas biwizabugegi. İmamasul raghabazde dande sulhtan Ghabdul-Ghaziz “Amin” ilan abula.

 

İstanbulalda Şamil va hesul kxizan regebghan mexatl Suthan Ghandul-Ghazizitsa hesul khudiyab xhurmat-xatir habulaan va, qimatav hobol jivgo tecogo, hevgun ghemer dandcvalaan.

 

Tso pulanab qoyatl, paytonaldagi rekhun, padişahgun tsadakx inev vukhana Şamil. Hel Topkapıyalde [6] askhore şvaral mexatl, henib bukharab xalqatl hujum habula imam rekhun vukharab hakide.  Tsotsatsa merwunel ghadamaze qvarighun bukhana kverda bayze, hesda kxvaze. Tsadakx rukharal kxulukxçaghaz khudiyab zaxhmatalda xalq nakxe cvarab mexatl guroni khveco hezda jidergo nux bosize.

 

Tsoygi tso bathiyab qoyatl, İstanbulalda tira-sverulago, Pindikli (fındıklı) aburab bakhalde unago, sverukx bukharab xalqatl qasd bala Şamil rekhun bukharab hakidasa çuyalgi riççan, hesul bakhalde jindasago heb hoko tzaze. Heb biwarab İmam, şşib habilebali tlalarogo, vixxun xuthula. Xalqatlul jindexun bugeb roqhigi xhurmatgi biwarab Şamilitsa himilago helde dande kver wvaghun tola.

 

Tso-tso bitsenazda reqon Şamil İmamasdexun xalqatlul bukharab khudiyab roqhigi xhurmatgi biwarab Sulthan Ghabdul-Ghaziz hesda şşakdarize tluhana, xhatta Kavkazatlul bahadurasul rakxaldasan jindie, Ghusmaniyazul Sulthanase, xhinqitsin biwula hesda.

 

Dahab tsebeghangi Sulthan Ghabdul-Majidil zamanaldagi xhukumatatlul maşhural xharakatçaghi, juhutazulgun buwen bukharal Raşid-Paşagi Ghali-Paşagi hebgo darajayalda xhinqulaan Dağistanatlul İmamasuqha. Kxirimatlul rağul zamanalda Şamitlitsa Turtsiyalde vithun vukhana jindirgo maşurarav Naib Honodasa Muxhamad-Amin. Hele heb mexatl xhukumatatlul bethertluda rukharal Raşid-Paşadagi Ghali-paşadagi Şamilil ilçiyas racaral pikrabi jideego kvalkvaltlun riwula va ghaqilab pikrugi tarixatl qhurab resgi xhurudakx riççala. Kxirimatlul rağul zamanalda (1853-1856) imamasul bukhana hadinab jo habize:

 

Hesie boqhun bukhana Turkiyatlul baqbakkul rakxalda bukharab Ghusmaniyazul askargi bağa-baçarize baybiwun va jivgogi wundaseb rakxaldasan, ay Gurjistanatlul rakxaldasan hezie kumekatle vacun, Russiyatlul kverşşaliqh rukaral Ermenistangi Gurjistangi jidergo kberşşaliqhe raçine. Şamilil pikru tzaq rekhee ghun bukhana Sulthan Ghabdul-Ghazizie, amma paçalikxatlul guçgi tavakalgi Evropayaldexun balaharab xhukumatatlul kodob bukhinatl, hetlul kinab bukhanigi xhasil kkeco. Va bişşun kumek xhajatab mexatl, erkentliyatle gholo habuleb bukharab Ğazavatatlult Şamil İmam Jivgo xuthana.

 

Hanib pikru habize behula, jindasa tseve vukharav Sulthan Ghabdul-Majidil zamanayatlul kağtalgi, jiv dandcvaral ilçabigunhesul rukharal gara-cvariyalgi va Tanzimat xhukumatatl [6] Şamilide dande habuleb bukharab xharakatgi sulthan Ghandul-Ghazizida tlalaroanilan. Hedin bugonigi, İstanbulalda vukhadgo Şamilidexun xalqatl biwizaburab xhurmatatligi roqhiyatlgi padişahasul raxhat xvezabun bukhanilan aburab joyatle jaqa xhaqab cvanqotharab bayan qheze zaxhmat bugo.

 

Amma hetlie gholo guroday bukharab Sulthan Ghabdul-Ghazizie, jindir retstsgi tzargi tholabgo İslam ghalamalda horqhor thibitharav jindir hobol Misriyalde vithize ? Heniv hev dandcvaze kkolaan Misriyatlul bether [7] Xidav İsmaghil-Paşagun. Hesdagi Sulthan Ghabdul-Ghazizidagi horqhob daghba bukhana (Xidivtliyatlul), ay Ghusmaniyazul Paçalikxaldasa Misri bathatliyatlul thasan.

 

Şamil İmamasgi busurbabazul khiyabgo khudiyasa horqhob maslixhat habiyatlul borçgi jindago thade bosula va Misriyalde ine qabul habula.Amma padişah, res kkarabşşinakxe, heb sual tsebe bosize boqharav ghadin vukhuna. Tso qoyatl, Sirpiçi maydanalda xhurmatiyav hobol khodo havun thoritharal maşhural gugarukxabazul qetsatlukx balahun rukhago, sulthan Ghabdul-Ghazizitsa Şamilida Abula:

 

-İmam, dir bişşun raxhat xvezabulel sualazul tsoyabtlun kkola Misriyatlul [8] sual. Dir khudiyav emen, Sulthan Maxhmudil zamanaldasa nakxe nijer vilayatylul kkoleb Misriyatl, xasab qiraltlitlun bukhine gholotlun, nijedesa xidivtliyatlul pay thalab habuleb bugo. Dun xhinqun vugo. Heb pay şşvarabgo, Misriyatl bathi-bathiyal ulkabigun qothi-qayal harilin, iqtisadatlulgun siyasatatlul rakxatl jindiego raghiqheyal cezabilin va hesul vali Xidiv İsmaghil-Paşal bothrotl  pikru bijilin Ghusmaniyazul Paçalikxaldasa vathatlizeyan. Padişahasul raxharxveygi biccun, şamilitsa hesul kalamalde dande hadinab javab qhola:

­- Bethercakxayav xunkar, Misri kkola dur xasab vilayat. Heb tzargi qabul habuna Londonatlul rakhariyatl [9]. Hedintlidal, dir xhisapalda, khudiyab raxhatxveyatle bakh heco henib. Heb xasab vilayatl jindiego xhajatal şarthal cezarigi payda bugeb jo bugo. Hedintlidal hetlul ixtiyaral ghathitlunilan abun. Xhinqize şşibnigi jo heco. Heb gurebgi, Misri kkola busurmanab paçatlikxtlungi. İslamatlul xalipayasda buwun bugebghan mexhatl, heb bathiyab, baqtherwun pikruyatl gukkize heco.İmamasukx khvar qhun ghingi thamun, Ghabdul-Ghazizitsa abula:

- Heb bugo bayanab misal, xhurmatiyav imam. Yas jiygo tani, hey qolokxangun zurmikxanasegi una. Nijer kverşşaliqh bugeb heb vilayatalda thad sulthanil idara dahabnigi zaghiptlani, heb şşin habize bugebali jivgo betherhan Alahasda guroni tlalaro. Dun xhinqun vugo ghankhudul thinçi ghadin, kinalgo rakx-rakxalde tlutun inilan. Hezda tsa biwize teze behularo. İngilisalde ziyarat haburab mexatl, qiral Viktoriyatle Ghusmaniyazul paçatlikxatlul vilayatazul xhaqatlul hedinab pikru zahir habuna ditsa. Jindirgo paçalikxa ghunguthabazul xhaqatlutl imamase muxhkanab bayan qholaro, Sılthan Ghabdul-Ghazizitsa Gara-cvari sverizabula amir Ghabdulqadiridexun. Heb vukhana Şamilitsa Kavkazalda ğazavat habuleb mexatl, hebgo zamanalda helda retlen-kxvay bugeb ğazavat Jazairalda thobithulev vukharav xalqiyav tsevekxan.

 

Sulthanil kalamalde dande Şamilitsa hadinab pikru zahir habula:

- Xhurmatiyav xunkar. Dur sulthantliyatlul tsogidab rakxalda vukharav busurbabazul hev tsevekxangi, jintsa habuleb ğazavatatlul kinab bukhanigi kumekaldasa maxhrum xuthiyatl, wul tlun bukharab xhasilalde şşveco va, dungo ghadin, başşdab nuxda xuthana. Nijeda kkun bukhana thollabgo İslam ghalamatle gholoyin nijetsa ğazavat habuleb bukharabani, amma İslam ghalamaldasa nijee kinab bukhanigi kverbaqigi kumekgi şşveço.

 

Maydanalda gugarulel rukharal gugarukxabigi riwizarulago, Şamilitsa abula:

-Hab quvatgi zalimtligi jidetl zahirtlaral ghadamaz, bethercakxayav padişahasul tzobolda ğorqh rukhincelani, hadighan tzaq borxizabilaanday paçalikxatlul qimat ? Res bugebişş Ghusmaniyazul paçalikxalda hadinal gugarukxabi ghecogo rukhine ? Hayhay, heco. Nijgi nije-nijer ulkabazda, kinab bukhanigi kverbaqiyaldasa rikhkhad xutharal gugarukxabi ghadin, sanatsa qerqhana, riqh-riqhana, tsotsazde  muğ rexun cana, xhinqicogo, calghicogo, ghemerab nuxatl tuşbabazul quvatgun dandcvana. Jazairalda amir Ghabdulqadiritsa habuleb bukharab ğazavatatl nijer rakh boxizabulaan. Rağude bukharab şavq tzikhkhinabulaan. Payda şşib, dur paçalikxaldasa nijee kinab bukhanigi kumek şşveçetlul. Nijer khiyasulgo quvatgi tlughana va rağul maydangi kapurzabaze teze kkana.

 

Şamitlitsa aburab jo xhaqav bukhingi qabul habulago, padişahas hadinab javab habula:

-Bitharab bugo, nijer janisel zaxhmatlamaz res qheco nujee kumekatlul kver bithize. Pransiyagi Rusiyagi jindir maduhalzabi rukhinatl, Ghusmaniyazul paçalikxatle boqhico hezun tstsin bakxinabize, hetl raçana nuj jaqaseb xhasilalde.

 

İmamas heb bakhalda hab pikru thade jubala:

- Guro, xhurmatiyab sulthan, nijee kkarab ghadin, tholabgo İslam ghalamatlegi kkana. Xadubkkungi heb ğalathatlul baha bihago biccize bugo. Payda şşib, heb mexatliş habize kvathun bukhina.

Şamitlitsa qhoghal, tzaq khvar bugel badircvayal harulago, gara-cvariyatlul bitsuleb bukharab xisizabize muradalda, sulthanitsa horqhobe bosula İmam Misriyalde inatlul sual. Şamitlitsagi helda razitlula. Hanje xuthana ghitzgo saparalde xhadurtlize.

 

Tso ixdalil qoyatl padişah vukhana jindirgo maşhurav hobo nuxthe reghulev. Şamil İmamas Misriyalde sapar raxharalda buwine  gholotlun, sundukxgo valahicogo, hev şşvezavize padişahas qhola jindir zamanalda ghusmaniyazul rağul gumul bişşun tlikhabtlun rikhkhuneb bukharab “Ghaziziya” aburab khudiyab gama. Helda tsadakx, Şamil tzunize gholo khigo gamigi bithula.

 

Kavkazatlul bahadurgun dandcvaze İskanderunatlul tleda cun bukhana, bethertluda “Maxsura” aburab gamagun, Misriyatlul rağul gumul qher.

Misriyatlul betherasukxe bitharab kağthida sulthan Ghabdul-Ghazizitsa kxan bukhana hadin:

“Dir murad bugo Ghusmaniyazul qadruyab tuxumatlul xhurmatiyav hobol, nitler paçalıkxatlul bişşun bojarav hudul Şamil İmamase dutsa bajararab va gvanğ

 

 

 



576 kez okundu

Yorumlar

Henüz yorum yapılmamış. İlk yorumu yapmak için tıklayın